II kwartet smyczkowy

W roku 75-lecia naszej oficyny przypominamy niegdysiejszą publikację z numerem 1. Jej aktualną edycję przygotował zespół Meccore String Quartet.   II Kwartet smyczkowy jest jedną z pierwszych ważnych kompozycji Romana Palestra. Powstał podczas pobytu kompozytora w Paryżu w 1936 roku. Było to już drugie dzieło niespełna trzydziestoletniego twórcy w tym trudnym, wymagającym gatunku. Jednak napisany przez Palestra jeszcze podczas studiów I Kwartet smyczkowy zaginął, a sam kompozytor uznał go za dzieło nieudane. Natomiast II Kwartet smyczkowy jest już kompozycją dojrzałego twórcy, niewolnego wprawdzie od pewnych wpływów, m.in. Karola Szymanowskiego, ale podążającego własną, niezależną drogą. Prawykonanie tego dzieła miało miejsce 17 marca 1937 roku w Warszawie. Już wówczas pojawiły się pozytywne recenzje. Na przypomnienie zasługuje przede wszystkim ta autorstwa Konstantego Regameya, który pisał: „Kwartet jest pierwszym wykonanym dziełem Palestra, w którym się on «znalazł». Znalazł się nagle, wybuchowo, od razu i inaczej niż się można było spodziewać” . Już pod koniec 1936 roku Polskie Towarzystwo Muzyki Współczesnej rekomendowało wykonanie II Kwartetu smyczkowego Palestra na festiwalu International Society for Contemporary Music (ISCM) w Paryżu, ale ostatecznie utwór został wykonany po raz pierwszy za granicą dopiero w roku 1946 na festiwalu ISCM w Londynie. Także dopiero po wojnie kompozycja doczekała się wydania. Powołane do życia w marcu 1945 roku Polskie Wydawnictwo Muzyczne od II Kwartetu smyczkowego Palestra rozpoczęło swoją działalność wydawniczą. Świadczy to dobitnie o pozycji, jaką w świecie muzycznym miał wówczas kompozytor. Forma utworu łączy zasadę cyklu sonatowego z rozbudowanym allegrem sonatowym i formą łukową. Obok brzmień impresjonistycznych, przywodzących na myśl pierwszą część II Kwartetu smyczkowego Karola Szymanowskiego występuje tu wiele fragmentów bardzo energetycznych, a także komplikacje polifoniczne. Temat trzeciej części wyraźnie zdradza związki z folklorem góralskim. Otwierający dzieło oniryczny temat ukazujący się na tle delikatnych tremoland pełni funkcję motywu przewodniego. Pojawia się on w kulminacji drugiej części i w zakończeniu trzeciej. Sam Palester tak pisał o swoim kwartecie w odręcznych notatkach do katalogu swych dzieł: „Utwór stanowi pierwszą próbę kompozytora, aby zerwać związki z neoklasycznym stylem jego młodości ”. Po wojnie II Kwartet smyczkowy był wykonywany kilkukrotnie, ale kiedy kompozytor zdecydował się pozostać na Zachodzie, w Polsce wydano zakaz wykonywania jego utworów (który obowiązywał, z krótką przerwą w czasie odwilży, do 1977). Dopiero w roku 2000 dokonano nagrania radiowego dzieła (Kwartet Wilanowski). Natomiast na płycie CD II Kwartet smyczkowy został nagrany przez Kwartet Apollon Musagetes w 2018 roku. Lech Dzierżanowski