Anima Christi

W dorobku kompozytorskim Pawła Łukaszewskiego wiele dzieł postrzegać można jako rodzaj dokumentacji zdarzeń z życia kulturalnego. Egzemplifikację stanowi m.in. utwór Anima Christi (2018) przeznaczony na chór mieszany a cappella, którego okoliczności powstania wyjaśnia dedykacja wpisana w partyturę: „Janowi Łukaszewskiemu i Polskiemu Chórowi Kameralnemu na 40-lecie działalności”. Muzyczny prezent od kompozytora jest z pewnością wyrazem uznania dla jednego z najlepszych zespołów chóralnych w Polsce, ale i gestem wdzięczności, podziękowania za wieloletnią owocną współpracę związaną z wykonawstwem dzieł twórcy. Nie dziwi zatem fakt, że Anima Christi prawykonał i zarejestrował na płycie Dux (Polska Muzyka Chóralna, 2018) właśnie ów zespół. Miniatura chóralna oparta jest na słowach wpisanych przez św. Ignacego Loyolę do jego Ćwiczeń duchowych (1522–1523). Należy jednak zaznaczyć, że tekst powstał dwa stulecia wcześniej (XIV w.), a jego autorstwo przypisywane bywa papieżowi Janowi XXII. Warstwa treściowa zawiera odniesienia do symboliki Eucharystii (ciało i krew Chrystusa), chrztu (woda z boku Chrystusowego) oraz Męki Pańskiej (pol.: Męko Chrystusowa, pokrzep mnie…, W ranach swoich ukryj mnie…). Do czasów obecnych Anima Christi pozostaje znaną modlitwą Kościoła, niejednokrotnie wykonywaną podczas celebracji liturgicznej po Komunii Świętej. Interpretacja muzyczna Łukaszewskiego ma formę wielofazową wynikającą z poszczególnych wersetów, a rodzaj opracowania nasuwa skojarzenie z gatunkiem pieśni chóralnej o nadrzędnym układzie: A (t. 1–24) ̶ wezwania błagalne skierowane do Chrystusa, B (25–32) – punkt kulminacyjny przypadający na słowach prośby o umocnienie przez rany Wybawcy i A1 (33–42) – koda o charakterze chwalebnym. Z genre’u pieśniowego zachowana zostaje idea głównej, kantylenowej frazy melodycznej (zaopatrzone w tekst słowny partie 2- do 4-głosowe) oraz towarzyszącego tła (pozostałe głosy chóralne, wykonujące niejednokrotnie wokalizy). Typem wypowiedzi wokalnej odróżnia się część środkowa, w której głos prowadzący podaje tekst deklamacyjnie, niemal na wzór accentus. Twórca podkreśla znaczenia słów, powtarzając dwukrotnie całą fazę, oraz wzmacnia ton ekspresyjny, stosując w zwieńczeniu linię o kierunku ascendentalnym i dynamikę od piano przez crescendo do forte. Treści pochwalne przynależne kodzie zostają wyróżnione za pomocą śpiewu sylabicznego. Niemal całość narracji przebiega w metrum „kołyszącym”, tempie umiarkowanym i – poza fazą kulminacyjną – ściszonej dynamice, co ewokuje ton prośby łagodnej. Autor dzieła wprowadza muzyczne znaki symboliczne i retoryczne, takie jak: interwał czystej kwinty związany z osobą Chrystusa (np. otwarcie Anima Christi), liczne motywy sekundy, tercji, kwarty, a nawet kwinty utrzymane w rytmie jambicznym, przywołujące na myśl błagalne suspiratio (westchnienie) czy brzmienia „niezgodne” – dysonansowe (quasi-parrhesia) związane ze słowami Passionis Christi. Prostota opracowania i język neotonalny (tak typowy dla idiomu muzycznego twórcy) pozwalają wyeksponować i kontemplować główne wątki treściowe tekstu oraz wykorzystać utwór nie tylko w funkcji koncertującej, ale i liturgicznej (zgodnie z ustaloną tradycją).   Renata Borowiecka