Dwa nokturny

Ignacy Feliks Dobrzyński napisał osiem nokturnów na fortepian. Pięć z nich zostało wydanych w latach 1833–1834 w dwóch zeszytach, jako opp. 21 i 24, pozostałe natomiast znalazły się w różnych okazjonalnych zbiorach opublikowanych znacznie później. Nokturn A-dur powstał w 1846 roku i należy do grupy utworów skomponowanych przez Dobrzyńskiego podczas jego podróży artystycznej po miastach niemieckich. Tournėe miało doprowadzić do wzrostu popularności kompozytora i poprawy jego sytuacji finansowej. Oprócz koncertów i spotkań promujących twórczość Dobrzyńskiego częścią zaplanowanej „akcji marketingowej” było niewątpliwie wydawanie w poszczególnych miastach jego nowych salonowych miniatur. Nokturn ukazał się drukiem w Berlinie jako op. 52 razem z króciutkim mazurkiem, będącym transkrypcją napisanej wcześniej pieśni Gdzie lubi. Forma utworu jest oparta na typowym dla tego gatunku schemacie A-B-A1 z dość rozbudowanym epilogiem. W części A kompozytor wykorzystał jako podstawę melodii jednotaktowy motyw w rytmie mazurkowym, który połączył z często stosowanym w nokturnach basem prowadzonym w szeroko rozłożonych akordach. Udało mu się w ten sposób uzyskać specyficzny sielankowy nastrój. Brzmienie, typ melodyki, faktura, a przede wszystkim ornamenty pojawiające się w dalszym przebiegu utworu przywodzą tu na myśl wczesną twórczość Fryderyka Chopina. Ożywiona w wyrazie, akordowa, utrzymana w tonacji fis-moll i jednostajnym trójkowym rytmie część B Nokturnu budzi skojarzenia z częścią środkową Chopinowskiego Nokturnu As-dur op. 32 nr 2. Po krótkim łączniku jako repryza powraca początkowy fragment części A, przechodzący następnie w epilog, w którym kompozytor splata ze sobą motywy obu kontrastujących części. Trudno ustalić okoliczności i datę powstania drugiego Nokturnu zamieszczonego w tej publikacji. Został on wydany pośmiertnie (w 1868 roku, w Warszawie) w zbiorze Album Pamiątkowe IG.F. Dobrzyńskiego zawierającym ponadto 2 mazurki, 2 pieśni oraz fragment muzyki do dramatu Konrad Wallenrod w opracowaniu na 4 ręce. Kompozycje te nie były wcześniej publikowane i pochodziły prawdopodobnie ze zbiorów prywatnych. Nokturn opatrzony jest dedykacją: Wielmożnej Pannie Wandzie Miecznikowskiej. Określenie tonacji zasadniczej utworu jest problematyczne – rozpada się on bowiem na dwie kontrastujące, tonalnie i wyrazowo, części oddzielone długą cezurą. Po niespokojnym, pełnym emocji i wyraźnie zakończonym epizodzie w tonacji f-moll (zbudowanym w formie A-B-A1, z częścią B w As-dur) następuje dość nieoczekiwanie zupełnie nowy materiał w tonacji F-dur; utrzymany w wolniejszym tempie i bardzo stonowany w wyrazie pełni rolę swoistego post scriptum, obszernego i uspokajającego muzycznego komentarza do poprzedniego fragmentu. Można nawet odnieść wrażenie, że Nokturn to właściwie dyptyk złożony z dwóch odrębnych odmiennych wyrazowo „pieśni bez słów”. Jego stylistyka – bliska liryce Franza Schuberta, Felixa Mendelssohna-Bartholdy’ego czy Johna Fielda – z elementami stylu brillant pozwala wysnuć wniosek, że utwór ten mógł powstać wcześniej niż Nokturn A-dur. Można się tu również doszukać pewnego pokrewieństwa melodyczno-rytmicznego ze wspominanym już Nokturnem As-dur Chopina. Obydwa Nokturny Dobrzyńskiego mogą stanowić ciekawe uzupełnienie repertuaru zarówno pianistów profesjonalnych, jak i bardziej zaawansowanych amatorów zainteresowanych dziewiętnastowieczną muzyką salonową. Mogą zarówno wzbogacić programy koncertów i audycji, szczególnie tych poświęconych muzyce polskiej, jak i trafić do programów nauczania średnich szkół muzycznych. Niniejsze opracowanie powstało na podstawie pierwodruków. Propozycje palcowania w obu utworach i pedalizacji w Nokturnie A-dur pochodzą w całości od redakcji, pozostałe redakcyjne oznaczenia wykonawcze podane zostały w nawiasach.