Sześć utworów charakterystycznych op. 17 z. 2

Zbiór fortepianowych miniatur Sześć utworów charakterystycznych op. 17 miał Żeleński gotowy około 1871 roku, choć bardzo możliwe, że skomponował je już wcześniej, nawet w 1864 roku. Wskazuje na to numer opusowy, nadawany w tym czasie przez twórcę zgodnie z chronologicznym porządkiem powstawania utworów. Zbiór dedykowany jest Auguście Auspitz-Kolár, pianistce, którą Żeleński mógł poznać w czasie jednej z podróży do Wiednia. Kompozytor opublikował utwory w 1872 roku w Wiedniu, w wydawnictwie Gottharda, w dwóch zeszytach pod wspólnym tytułem Sechs Charakterstücke. Niniejsze wydanie przygotowane zostało na podstawie wiedeńskiego wydania Ludwiga Doblingera (nr kat. 1221 obejmuje Praeludium, Promenade, Tanz, a nr kat. 1222 – Canon, Scherzo oraz Abschied). Kompozycje Władysława Żeleńskiego zebrane jako opus 17 to dzieła niesłusznie zapomniane. Rozwinięta harmonika i ekspresyjna melodyka wraz z szerokim wachlarzem środków fakturalnych i technik kompozytorskich wykorzystanych w utworach stanowią niewątpliwy atut tego zbioru. Miniatury napisane dość „gęsto” mogą stanowić pewne wyzwanie, ale właściwe palcowanie niweluje wiele problemów wykonawczych. Drugi zeszyt Sześciu utworów charakterystycznych Władysława Żeleńskiego zawiera trzy miniatury: Kanon, Scherzo i Pożegnanie, w których ujawniają się charakterystyczne cechy stylu kompozytora, jak np. kontrapunktowanie oraz bogata, wręcz organowa faktura. Kanon ładunkiem emocjonalnym i budowaniem napięcia może przywodzić na myśl miniatury ze znamienitych cykli fortepianowych Roberta Schumanna. Bardzo prosta fraza imitowana jest kanonicznie pomiędzy najwyższym a dwoma niższymi głosami, przechodząc przez różne tonacje. Finezyjności dodaje triolowa figuracja w środkowym planie. Kolejną miniaturą jest klasyczne Scherzo o budowie ABA. Części skrajne, z imitowanym tematem, utrzymane są w tonacji g-moll. Swoim dość złowrogim, być może nieco tragicznym charakterem mocno kontrastują one z częścią środkową – Un poco più tranquillo, która rozbrzmiewa w tonacji równoimiennej G-dur i stanowi zdecydowanie bardziej taneczno-świetlistą odsłonę zbioru. Tytuł wieńczącego całe opus 17 Pożegnania może nasuwać skojarzenia z jedyną sonatą programową Ludwiga van Beethovena Les Adieux. Miniatura jest dużo bardziej rozbudowana i bogatsza fakturalnie od poprzednich. Występujące w niej elementy wirtuozowskie są najwyższej próby, nie przytłaczają kompozycji, lecz podkreślają jej silny ładunek emocjonalny. Każda z miniatur może funkcjonować jako odrębny utwór, jednak grane jako trzyogniwowy cykl układają się w logiczną całość, w której kulminacja osiągnięta zostaje w ostatniej, najbardziej rozbudowanej kompozycji. Natomiast wykonanie sześciu utworów z obydwu zeszytów, czyli pełnego opus 17 Władysława Żeleńskiego, pozwala na uchwycenie jeszcze większej formy cyklicznej, rozwijanej w nie mniej przemyślany sposób. -  Anna Miernik