Epizod na maskaradzie

Epizod na maskaradzie op. 14 jest ostatnim dziełem Karłowicza; śmierć kompozytora w lutym 1909 przerwała pracę nad rozpoczętym w 1908 utworem, który dokończył później Grzegorz Fitelberg. Prawykonanie odbyło się pięć lat po śmierci kompozytora, w 1914. Przyjaciel Karłowicza, S. Szumowski, wspomina, iż jednym z ulubionych autorów Karłowicza był Turgieniew, poddaje też myśl, że być może źródłem inspiracji do napisania ,,Epizodu na Maskaradzie" było opowiadanie Turgieniewa ,,Trzy spotkania". Ostatnie z owych spotkań mężczyzny z tajemniczą piękną nieznajomą, spotkanie, po którym pozostała tylko pustka i wspomnienie niedościgłego szczęścia, nastąpiło na maskaradzie. Muzyka istotnie zdaje się potwierdzać domysły Szumowskiego, tło psychologiczne takiego komentarza doskonale do niej przystaje. Epizod na maskaradzie ma kształt allegra sonatowego, poprzedzonego wstępem Allegro maestoso, opartym na fanfarowym motywie, który wprowadzają rogi przy wtórze ostrych dźwięków trąbek. Od molto agitato rozpoczyna się ekspozycja: smyczki rozpoczynają temat pierwszy, a właściwie grupę tematu pierwszego, jest on bowiem szeroko rozbudowany; zamyka go przypomnienie fanfarowego motywu ze wstępu. Jeśliby snuć analogię z literackim przebiegiem ostatniego obrazu Trzech spotkań, można by temat pierwszy określić jako temat mężczyzny, temat drugi zaś łagodny w rysunku, spokojniejszy, mniej dramatyczny byłby obrazem nieznajomej. W przetworzeniu obydwa tematy zmieniają się, kompozytor wysnuwa z nich motywy nowe, melodie splatają się z sobą. Część przetworzeniowa należy do mistrzowskich kart twórczości Karłowicza. Repryzę rozpoczyna motyw wstępu, po nim pojawia się temat pierwszy, wprowadzony przez rogi unisono, i motyw nieznajomej, który zamyka repryzę. Jeszcze tylko obój wplecie wspomnienie tematu bohatera dzieła. [T. Chylińska, S. Haraschin, M. Jabłoński Przewodnik po muzyce koncertowej, PWM 2003]